Ieu
aya sakedik seratan kanggo dulur-dulur hususna urang Sunda umumna ka
sing saha wae nu micinta budaya Sunda. Malahmandar aya mangpaatna ka balarea.
Lamun
ditilik tina jihat fisik, sacara umum urang Sunda teh geus napak dina
alam globalisasi. Ieu hal bisa katiten dina widang teknologi jeung
infor-masi, ki Sunda geus bisa nyaluyukeun diri kana kamajuan jaman.
Naon rupa teknologi jeung informasi anu datang ti luar, gasik
dibageakeun, ki Sunda teu weleh rikat tur tanginas dina ngungkulan
robahna usum. Ti mimiti tek-nologi undagi nepi ka teknologi internet
ki Sunda teu kapandeurian.Teu sa-eutik wangunan nu dicor beton, nepi ka
gunung-gunung jeung basisir oge dipelakan tangkal beusi. Tower celuler
di mana-mana. Model wangunan imah ala Eropa, Amerika jeung Latin
ngabadeg, sok komo di pakotaan dalah di pasisian oge geus rajeg
model-model imah ala Eropa. Aya nu mangrupa imah biasa paragi padumukan,
aya oge nu mangrupa “Villa” paniisan para gegeden jeung menak. Pon kitu
deui dina cara ngagunakeun papakean, ti mimiti papa-kean tradisional,
modern jeung busana muslim ala Timur -Tengah teu ka-larung. Tetela
yen ki Sunda nepi ka poe ieu geus bisa ngojayan paneka ja-man. Dina
widang informasi jeung komunikasi geus ilahar ngagunakeun “handphone”
(HP), teu si-rikna mahabu nepi ka lapisan masarakat nu pang-handapna.
Lain kaum intelek wungkul nu bisa ngagunakeun fasilitas HP teh, tapi
masarakat biasa oge geus teu ”gaptek” (gagap teknologi) deui ka-na ieu
teknologi. Malahan mah dina internet geus aya komunitasna, di-
antarana: Kus.Net (Komunitas urang Sunda di internet) jeung ki
Sukma-Sunda anu eusina mangrupakeun hal-ihwal ka-Sunda-an. Lian ti eta,
dina internet geus aya blog Sunda, di dinya bisa wawanohan jeung silih
pairan pamadegan sarta nambahan kaweruh hususna dina widang
ka-Sunda-an jeung elmu pangaweruh lianna. Sawala ge bisa ngaliwatan
internet kalawan media nu digunakeunana media basa Sunda. Horeng di
dunya maya rea ke-neh urang Sunda nu masih rumawat, ngarumat kana jati
dirina. Ngan lamun diprosentasekeun tina jumlah urang Sunda
sagemblengna, relatif saeutik keneh urang Sunda nu make fasilitas
internet kalawan ngagunakeun media basa Sunda tur medar ngeunaan
ka-Sunda-an. Pikeun saheulaanan, palebah dieu mah urang teu hariwang ,
yen basa Sunda teh bakal tumpur sakumaha anu dihariwangkeun ku sastrawan
jeung budayawan kahot Ajip Rosidi. Ana kitu mah boa-boa urang Sunda teh
“jiga aya tapi euweuh jiga euweuh tapi aya …” kawas siloka Siliwangi;
“Esa hilang dua terbilang …” atawa kawas elmu “pancasona” dina
pawayangan “sarebu kali mati sarebu kali hirup …” sanajan basa Sunda
ditumpuran di lemburna pisan, tapi masih ngancik di dunya maya,
tetela yen Sunda teh aya (eksis). Sarta dina filosopi “napak sancang”
anu harti asalna mah napak sancang teh bisa leumpang dina beungeut cai,
kiwari bisa dianalogikeun yen napak sancang teh bisa napak dina sagala
widang. Sanajan cek sawareh inohong mah basa Sunda nyirorot panyaturna
teh balukar tina proses globalisasi, akulturasi, jeung faktor
geografis Jawa barat anu deukeut ka puseur nagara nyaeta Jakarta.
Sa-estuna lamun urang nitenan faktor geografis, lain Jawa Barat nu
deukeut ka Jakarta, tapi Jakarta anu aya di wewengkon pulo Jawa
bagian barat. Malah bandar labuhanana oge apan Sunda Kalapa. Urang teu
bisa mopoho-keun kana “History of Java” kitu bae. Sakabeh suku
bangsa jeung pa-lancong ti mancanagara aya di Jawa Barat. Nu ngadon
bubuara, nu sarako-la, sarta nu neangan napakah di Jawa Barat teh
ngaleuya ti mana-mana. Tapi lamun eta tiori dilarapkeun ka Jawa
Tengah, Jawa Timur atawa Bali jigana pasalia. Naha di Jawa Tengah, Jawa
Timur, di Bali atawa di pulo-pulo sejenna nu aya di sakuriling-bungking
Indonesia teu aya globalisasi jeung akulturasi anu diwuwuh ku leuwih
jauh ti puseur nagara. Puguh Jawa Timur jeung Bali mah leuwih deukeut
ka nagri deungeun (Australia) sarta palan-cong leuwih rea jeung
baretaheun di pulo Dewata, tapi basa indungna sa-kulit- sadaging
satulang-sasungsum. Naha urang teu ngeunteung ka dinya? Ceuk
apriorina, mun kitu mah daya apresiasi urang kana jati diri teh
po-hara hengkerna. Saenyana sakadang globalisasi jeung akulturasi mah
teu kudu dijadikeun munding hideungna. Lantaran eta mah geus sacara
alami (sunatulloh), hiji bangsa atawa etnis mana wae di dunya teu
bisa hirup mencil nyorangan tansah campur gaul jeung etnis lianna.
Saperti nu kapanggih dina salasahiji guguritan pupuh pucung sanggian
buhun:
Utamana jalma kudu rea batur
keur silih tulungan
silih titipkeun nya diri
budi akal lantaran ti pada jalma
Sidik pisan ti girangna keneh ki Sunda geus mere pangjurung, yen hirup
teh
kudu campur gaul jeung papada kaula, boh urangna nu ngumbara boh batur
nu ngumbara di urang. Ngan pacuan ulah kadalon-dalon, lali kana
pur-wadaksi poho ka temahwadi, anu antukna basa Sunda lir ibarat semah
di lemah caina sorangan. Sanajan teu ngaliwatan panalungtikan anu
otentik, ngan ukur observasi di sababaraha tempat, yen panyatur basa
Sunda beuki nyaeutikan bae. Ieu hal bisa katangen sacara kasat mata
dina kahirupan sapopoe. Indikasi anu pangjentrena lamun budak dititah
nyieun pancen basa Sunda ti sakola, tibatan ngagugu rea pisan nu
ngawaguna. Ieu toton-den lain di hiji sakola bae, tapi di sababaraha
sakola tur teu ngalingkup di kota wungkul, di pilemburan ge geus
nangara. Ciciren yen di imahna ku ko-lotna tara dibiasakeun nyarita ku
basa Sunda. Malah aya budak jeung kolotna anu ngaku yen di imahna
geus teu make basa Sunda deui, lantaran lamun nyarita ku basa Sunda,
babaturanana di sakola teu ngalartieun (tina sample di kota). Ari di
pilemburan mah sawareh responden nyebutkeun yen di imah teu
dibiasakeun nyarita Sunda ti leuleutik teh alesanana sieun di sakola teu
bisa nyarita basa Indonesia. Padahal jumlah jam Basa Indo-nesia mah
leuwih kerep ti batan jam pangajaran basa Sunda, saestuna teu kudu
dipake karempan teu bisa nyarita dina basa Indonesia. Lantaran dina
etalaseu (tv jeung radio) nu aya di panganjrekan sewang-sewangan,
media nu digunakeunana 99% ngagunakeun basa Indonesia. Aya oge nu
gehgeran wae, tv-isme jeung iklanisme, basa nu dipake teh nurutan para
selebritis jeung bentang iklan.
Memang teu salah, jeung teu haram
ngagunakeun basa niru-niru selebriti atawa “basa gaul” teh , malah
salasahiji prinsip basa nyaeta arbitrer (ma-nasuka/ sakahayang). Tapi
pan kudu luyu dina situasi kumaha, jeung saha u-rang nyarita, naon nu
dicaritakeun kudu larap jeung merenah dina tempat-na. Sarta dina
bagbagan basa oge aya nu disebut ragam basa. Saperti ra-gam basa budak
sakola, ragam basa hormat, ragam basa pasar, ragam basa terminal, ragam
basa kantor, ragam basa pejabat, ragam basa ilmiah, ra-gam basa slank,
ragam basa jurnalis, ragam basa selebriti jrrd. Biasana la-mun basa
indungna bener tur mernah, basa kaduana oge sok nuturkeun me-renah atawa
teu mencog teuing. Ngan anu leuwih parna tina indikasi ku na-on basa
Sunda teu kapalire jeung rek tumpur, nyaeta aya asumsi geus teu reueus
deui, jeung dianggap kurang nguntungkeun lamun nyarita dina basa Sunda.
Padahal sanajan nyarita dina basa Indonesia atawa basa gaul naon wae oge
can tangtu nguntungkeun lamun tema jeung bahan pagunemanana mancawura
teu puguh juntrunganana mah. Nya ari jeung papada ki Sunda deui mah
leuwih payus sarta leuwih kayungyun lamun nyarita ku basa Sunda teh,
turta leuwih apresiatif. Duka mun ngarasa leuwih gagah atawa leuwih
gaya mun nyarita henteu ku basa Sunda. Wallohu’alam…
Naon pangna
urang kudu ngamumule basa karuhun urang? Lantaran ki se-mah atawa
deungeun-dengeun ngarajenan ka urang teh ku sabab urang nga-bogaan
cahara budaya anu mangrupakeun kreatifitas hasil budidayana so-rangan,
anu euweuh di arinyana. Sabalikna lamun urang gehgeran wae nuru-tan
budaya deungeun tansah tedeng aling-aling, tanwande bakal jadi bang-sa
anu teu nyaho saha sabenerna ari dirina?. Iwal, lamun ngamum kana
bu-daya deungeun teh pikeun kapentingan paelmuan jeung ngeuyeuban kana
paranggong budaya urang.
Bangsa anu diajenan ku dunya
Internasional nyaeta bangsa anu ngabogaan norma- etika jeung budaya
nasional anu ngabedakeun ti bangsa-bangsa lianna di dunya. Ki Hajar
Dewantara (R.M Suwardi Surya Ningrat) kungsi netelakeun yen “budaya
nasional teh puncakna budaya Nusantara anu aya di daerah-daerah di
sakuliahing Nusantara.” Ieu kalimah teh lain kalimah samanea, buktina
jelema-jelema ti mancanagara ngaraleut ngeungkeuy ngabandaleut harayang
diajar adat-istiadat karuhun urang. Nu ngadon diajar penca, ngibing,
ngawih, nabeuh gamelan jeung waditra Sunda lianna, jrrd. Salian ti eta
arinyana oge dialajar basa Sunda. Maranehna (wisatawan mancanagara)
lain ngan ukur hayang ningali kaenda-han alam nu aya di urang.
Kitu
deui bujangga Sunda anu moyan Panghulu Haji Hasan Mustapa nyebutkeun
dina bukuna Bab Adat-adat Oerang Priangan djeung Oerang Soenda Lian ti
Eta (1913) yen: “Ieu kabeh kiriman beunangna ngala ti man-canagara,
henteu sakumaha maneuhna pageuhna, ngan saukur jadi perhias-an bae.”
(kaca 162) Maranehna nu geus wanoh kana adat-istiadat budaya luar
tungtungna baralik deui neuleuman adat-istiadat Sunda kalawan hate nu
bagja. Nepi ka dina kaca 163 anjeunna nyerat kieu: “Kaula nu nyieun ieu
buku Sunda tulen, adat Sunda tulen, beunangna bangsa Sunda tulen.”
Pikeun
sabengbatan mah, kamajuan dina jihat fisik jeung teknologi urang Sunda
di Jawa Barat bisa disebut teu tinggaleun teuing. Jeung memang, sagala
rupa elmu panemu katut kaulinan nu jolna ti luar sa-optimal mungkin ku
urang kudu diteuleuman nepi ka bisa ngamangpaatkeunana kalawan luyu
jeung kaayaan sosio-kultural nu nyampak di urang, sangkan ki Sunda
hu-susna; umumna Indonesia bisa sajajar jeung ngungkulan bangsa-bangsa
deungeun nu aya di dunia. Lain ngan ukur gehgeran atawa tuturut munding
wungkul, anu temahna ngabalukarkeun adean ku kuda beureum.
( Dimuat dalam Majalah Pendidikan UPI CAHARA BUMI SILIWANGI ISSN 2085-322X No.3 Oktober 2009 )